Routes door Haarlem — met Lautje op kop

Haarlem. De stad waar ik ben geboren, opgegroeid, gevormd. Dat schept een band. Misschien wel vanzelfsprekend dat juist deze plek extra aandacht krijgt. En niet zomaar aandacht — ik heb drie thematische wandelroutes uitgezet die elk op hun eigen manier het Haarlemse verhaal vertellen.

Eén daarvan steekt er voor mij met kop en schouders bovenuit: de Haarlem Coster Route. Niet alleen omdat het verhaal van Laurens Janszoon Coster me mateloos fascineert, maar ook vanwege iets dat dieper zit. Mijn achtergrond in het grafische vak speelt een rol. Net als mijn vader en grootvader, die hun hele werkzame leven doorbrachten bij drukkerij Joh. Enschedé & Zonen op het Klokhuisplein. Drukinkt zit bij ons zo’n beetje in het bloed.

De andere routes zijn óók pareltjes. De Haarlem Bruggenloop Route, een ode aan verbindingen. En de Haarlem Rappers Route, waarin het ritme van de stad zichtbaar wordt in straatpoëzie en beats. Alle drie brengen ze Haarlem tot leven. Maar de Coster Route raakt aan iets groters.

In een tijdperk waarin kunstmatige intelligentie onze manier van denken, werken en schrijven op zijn kop zet, is het interessant terug te kijken naar waar het allemaal begon: bij de verspreiding van kennis. Bij de boekdrukkunst. Of die nu in Mainz of Haarlem is uitgevonden — wat vaststaat is dat ze de wereld heeft veranderd. En dat Laurens Janszoon Coster, onze “Lautje”, daarin een symbolische rol speelt.

Schrijver Harry Mulisch liet het standbeeld van Coster van zijn sokkel stappen. Hij maakte van hem geen uitvinder, maar een tijdreizend gesprekspartner. Zo komt het verleden opnieuw tot leven. En als je dat doortrekt naar vandaag...

Lautje stond ooit aan het begin van de gedrukte tekst. ChatGPT staat aan het begin van de gegenereerde tekst. Waar Coster letters op papier drukte, verschijnen woorden nu realtime op een scherm. Beide met hetzelfde doel: kennis delen, gedachten verspreiden, mensen verbinden.

Of, zoals ik het zelf soms gekscherend zeg:

“Lautje liep ooit van zijn sokkel om de boekdrukkunst te verspreiden — nu wandelt hij digitaal verder in de gedaante van ChatGPT.”

En in de geest van Mulisch:

“Zoals de letter A het begin is van het alfabet, zo is de prompt het begin van het gesprek. Lautje was de A. ChatGPT is de klok.”